АРД

Ирон мифологийы хъайтартæ ард хæрынц Хуыцауæй, зæххæй, Нарты гуыппырсартæ – сæ Уацамонгæйæ дæр ма. Ард хæрынц, дыууæ нæлгоймаджы кæрæдзийæ æфсымæртæ куы фæзæгъынц, уæд дæр. Ардхæрыны æгъдау нæм скифты дугæй æрхаста, дыууæйæ иу къусæй кæм ныуазынц, уыцы згъæрыл конд ныв. Уымæн æвдисæн у рагон бердзейнаг фыссæг Лукианы (цард 120-180 азты) уацмыс «Токсарид кæнæ æрдхорддзинад». Уым скиф Токсарид бердзейнаг ахуыргонд лæг Минесиппимæ быцæуы скифты тыххæй дзургæйæ цы уарзондзинады æнкъарæнтæ æвдисы, сæ цардæй æрдхорддзинады фæдыл цы цаутæ дзуры, уыдон сæ бердзентæй сисынц уæлдæр. Ууыл басæтты Минесипп йæхæдæг дæр.

– Фыццаджыдæр дын радзурдзынæн, – зæгъы Токсарид Минесиппæн, – мах, ома, скифтæ, æрдхæрдтæ, кæнгæ æфсымæртæ куыд кæнæм, уый. Сымахау дзаг фынджы уæлхъус нæ, стæй иумæ кæй байрæзтысты кæнæ сыхæгтæ кæй сты, уый тыххæй дæр нæ.

Адæймаджы, дам, хорзæй, хъæбатырæй, лæгдзинæдтæ равдисынхъомæй куы базонæм, уæд иууылдæр фæтырнæм æрдхорд, æфсымæр дзы скæнынмæ. Уый тыххæй алчидæр архайы æрдхорддзинады аккаг хъуыддæгтæ кæныныл. Æмæ сæ искæй куы равзары, уæд бацæдис вæййынц, стæй стыр ард бахæрынц: иумæ хæларæй кæй цæрдзысты, куы бахъæуа, уæд та кæрæдзийы сæраппонд сæ цард дæр кæй ратдзысты. Æмæ сæ ардбахæрд мæлæты бонмæ кадимæ æххæст кæнынц. Ард чи фæхæры, уыдон сæ æнгуылдзтæй туг рауадзынц иу нуазæн къусмæ, сæнимæ йæ схæццæ кæнынц. Уый фæстæ сæ цирхътæ кæрддзæмтæй сласынц, дыууæ дæр кæрæдзиуыл фидар æрхæцынц æмæ афтæмæй сæны къус иумæ бануазынц. Ахæм ардбахæрды фæстæ царды ахæм тых нæй, уыдон чи фæхицæн кæна. Æрдхорд скæнæн та ис æрмæстдæр æртæ адæймагимæ. Бирæ æрдхæрдтæ кæмæн, ис, уый сæм уæгъд сылгоймагæй кадджындæр нæ уыд. «Мах афтæ хъуыды кæнæм, æмæ дæ ардбахæрд бирæтыл куы уарай, уæд дзы тых нал вæййы», – зæгъы Токсарид.

Ардбахæрды фидардзинадæн æвдисæнæн æрхæссы Дандамид æмæ Амизокы, Беллит æмæ Басты æрдхорддзинад. Уыдонæй иу иннæйы сæрвæлтау радты йе ‘нæниздзинад æмæ цард дæр.

Ард хæрынц абоны ирæттæ дæр. Ардбахæрд сæм у табуйаг, æгъдау. Сомы кæнынц Хуыцауы, зæххы ардæй, нымд кæнынц адæмы ардæй; фæдзæхсынц кæрæдзи: «Дæ ардхæрдыл комдзог ма рацу!». «Мæ ард мын ма фæсайын кæн!» Фау хæссынц, æнæард дæ, зæгъгæ. Æлгъитынц: «Ард дæ хæдзары!», «Дæ ард дæ фæдыл æфтыд фæуæд!», «Ард дæ баййафæд!» æмæ афтæ дарддæр.

Ард хордтой, дыууæ лæппуйы-иу кæрæдзийæ æфсымæртæ куы загътой, уæд. Ард хордта, къухылхæцæг кæй къухыл рахæцыд йæ амонды фæндагыл, уыцы чындзимæ; лæппу хæларæй цы чызгимæ цард, уыимæ. Афтæ фæзындысты ирон æвзаджы дзырдтæ æфсымæргонд æмæ хогонд. Ард та хордтой æмгæртты, æууæнкджын адæмы раз. Арахъы кæнæ бæгæныйы агуывзæйы-иу æвзист æхца ныппæрстой. Хистæр сæ-иу Стыр Хуыцау æмæ Уастырджийыл бафæдзæхста, сæ ардбахæрд фидар, фæзминаг куыд рауайа, уый тыххæй-иу скуывта. Стæй нозт ныуæзтой æфсымæртæ, кæнæ хо æмæ, æфсымæр кæрæдзийæ чи загъта, уыдон радгай. Æрдхорд æфсымæртæ, стæй хо æмæ æфсымæр цы чызг æмæ лæппу загътой, уыдон æргæвстой кусарт, æрцæттæ-иу кодтой цæлы фынг.

Ард хордта, лæгмарынæй дызæрдыг кæуыл кодтой, уыцы нæлгоймаг дæр. Ныхасы лæгтæ-иу æй марды ингæныл слæууын кодтой, æмæ-иу хъуамæ загътаид: «Ард хæрын, æмæ, кæд ыл мæ къухæй исты æрцыд, уæд мæ йæ тæригъæд баййафæд!». Карздæр æмæ фидардæр ардбахæрд нæ уыд, æмæ ацы æгъдауыл мæнгардæй разилын йæ ныфс ничи хаста. «Ард» понимается как магическая сила, – фыссы Абайты Васо «Ирон æвзаджы историон-этимологион дзырдуат»-ы. – Культовое происхоæдение слова подтверæдается алан. ард «бог» в названии Феодосии Ардавда (город) семи богов».

кæс «АРВЫ ДУАР»-Ы СÆРГÆНДТÆ